Haantjes
Toen ik daar nog was, aan de andere kant van de oceaan, zag ik het eens op TV, hanenvechten. Een typisch Dominicaans gebruik, volgens de stem van de commentator. Maar ik had er nog nooit van gehoord, hierzo, tijdens het jaar in Santo Domingo jaren geleden.
Maar tijdens het jaar in Santo Domingo jaren geleden had ik ook niet gehoord van vrouwen met verschillende minnaars, van mannen die pas echt man zijn als ze er een aantal vriendinnetjes op nahouden, van man en vrouw en kinderen die samenwonen zonder getrouwd te zijn, van dagen zonder stromend water en van nabije familieleden die in de gevangenis gezeten hebben. Nee, in Santo Domingo was het allemaal anders.

In Santo Domingo dus geen hanengevechten, in Yasate wel. Aan de overkant van mijn straat. Twee briesende, kakelende, pikkende, steeds meer bloedende hanen, een grote kring schreeuwende mannen errond, waartussen een blanke vrouw. Op haar schouders de handen van een Baltimore-baseballspeler uit Yasate, tegen haar rug zijn buik. En toen liep een van de hanen weg - inmiddels ogenloos, en was het allemaal over.

Wat mijn lezer weten wil
Wat ik hier zo allemaal doe, in de Dominicaanse Republiek, dat wil mijn lezer weten.
Ik doe hier aan participerende observatie, zoals dat op zijn antropologisch´ heet. Ik leef mee, kijk hoe mensen dingen doen, probeer de dingen net als hun te doen, en probeer hun wereld te begrijpen. Een vrij onmogelijke taak, maar we doen ons best. Ik eet, ik wandel, ik zit voor de colmado, ik speel Bingo met de vrouwen van de buurt, ik word voorgesteld aan Juan en alleman en af en toe kook ik.
Verder interview ik mensen over mijn scriptie-onderwerp. Vrouwen, vooral. Over hun mannen die ver weg zijn. Permanent of semi-permanent. Yasataanse vrouwen met een echtgenoot in Nueva York. En dat zijn er heel veel.

Mijn lezer wil ook weten hoe ik me voel, hierzo in Yasate.
Gemengd, soms ben ik blij en soms ben ik droevig. Blij want het is allemaal zo mooi en prachtig en ik geniet van de gesprekken met vrouwen wanneer er geen mannen bij zijn, en ik geniet van het winnen bij Bingo elke avond, en van de mango's en van de watermeloen en van het strand en de bachata's. En ook een beetje van het versierd worden maar de boot afhouden. Droevig want ik mis mijn vrijheid en mijn leven in Leiden, en ik mis de geborgenheid van de relatie die was maar niet meer is, en ik vraag me af hoe ik in godsnaam de vijf maanden die nog voor me liggen met onderzoek ga vullen.
Zo voel ik me, lieve lezer, hierzo in Yasate.
Ik hoop u bij deze voldoende geïnformeerd te hebben.

Interculturele emoties - les 1
Stel u voor:
Een wit strand met wuivende palmbomen en een helderblauwe zee, waaruit een blanke vrouw in bikini tevoorschijn komt, luid meezingend op de tonen van haar favoriete bachata, vrij vertaald:
'Wie denk je dat je bent,
dat je me zo doet lijden,
dat je me zo doet huilen.'
En een tante die verzucht:
'Meisje, met jouw lichaam en jouw leeftijd, is geen enkele man je tranen waard, dus stel je niet aan.´
En bedenk:
Het is maar hoe je het bekijkt, natuurlijk.

Yasate en de dag van de paarden
Daar ieder zichzelf respecterend gehucht niet alleen een colmado heeft, maar ook een patroonheilige en diens feest, kan u zich vast voorstellen, lieve lezer, dat Yasate - met haar twintig colmado´s - elk jaar in juli een heus festijn viert ter ere van San Santiago. Elke avond dansen in de wei, op het gedaver van de megasoundmachine, onder het toeziend oog van de Yasateros in het rood-met-blauwe rammelende reuzenrad. En met als klap op de vuurpijl de paarden.
Niet de paardjes van de molen, maar de paarden van vlees en bloed, die van heinde en verre komen om te streven naar vijfduizend pesos en eeuwige roem. Elk jaar op 25 juli gaat Yasate los. En dat op het veldje voor onze deur. Het lijkt wel drie oktober in Leiden, maar dan met zon, bachata, palmbomen, paarden en bier. Uit onze colmado. Verzorgd door familie M. De mijne.
En zo kwam het dat ik gisteren bier, frisdrank en zakjes water uitdeelde in het Spaans, dat ik pesos inde en dat ik, toen om acht uur ´s avonds de laatste ruiter op zijn paard sprong en naar huis draafde, mezelf op mijn stoeltje temidden van het lege veldje en de afval zag zitten en me eindelijk thuisvoelde.

Een tijd van komen en een tijd van gaan
Vier jaar geleden stierf Juan Gregorio. Dat werd gisteren herdacht. In een woonkamer met plastic stoeltjes, vrouwen in wit en zwart, een tafel met bloemen, kaarsen, wierook, een foto van de dode, een afbeelding van jezus en een paternoster. Gebeden, stukken die ik na verloop van tijd mee kon murmelen.

Juan Gregorio heb ik nooit gekend, maar ik hield mijn eigen kleine dodewake. Nam afscheid van wat ooit geweest is en wat nu niet meer is. Met pijn in mijn hart, maar met Santa Maria aan mijn zijde.

Nostalgie
De colmado is dicht vanmiddag. De baas en het hulpje zijn naar een feest. Met hen een CD van Vive la Fete. De baas was nieuwsgierig naar de muziek ´van daar´.
Uit huize Miriam schalt muziek die niets te maken heeft met de gebruikelijke bachata en de merengue waarin de straat gedompeld wordt. Uit huize Miriam klinkt Bart Peeters.

´Zou ik het dan niet kunnen zijn vanavond,´ zingt hij,
´Zou ik het dan niet kunnen zijn vannacht?
Iemand mag het zijn, iemand mag het zijn,
en persoonlijk had ik aan mezelf gedacht.´
....
´Ik zal bij een tatoeëur in Deurne-Zuid
je naam laten graveren in mijn huid.
En bij een piercingking in Klein Hong Kong
Je initialen laten piercen in mijn tong.´

In de hoek van de woonkamer zit een meisje, knieën opgetrokken, armen over elkaar, mee te zingen. Rond haar mond een glimlach, in haar ooghoek een traan.

Kleinejongensdroom
In Yasate zijn de meeste huizen klein. Maar op de weg tussen het dorp en het strand staan er een paar grote. Ware kastelen. Met ellenlange muren eromheen, afgezet met prikkeldraad en glasscherven. Door de poorten zijn flarden huis te zien, torentjes van verschillende gebouwen.
Huizen van peloteros, baseballspelers, vertelt moeder Miriam. Opgegroeid in Yasate, opgeleid in Santo Domingo, en nu groot in de Verenigde Staten of Japan.
´Net zoals ik later´, volgens mijn neefje.
De andere grote huizen tussen Yasate-dorp en Yasate-playa zijn van drugshandelaren. Maar als ze het over hen heeft, verdwijnt de trots in moeder Miriam´s stem.
En dan zwijgt neefje.

Kazarca krijgt het langzaam maar zeker georganiseerd
Nu ook in beeld.

Migratiehuishouden
Het huis loopt over. Elk bed is gevuld met een familielid, elke maag met Dominicaanse Sancocho.
De hele familie is over uit de US, el norte. Ooms, tantes, neven, nichten, zelfs de moeder van mijn gastmoeder. 84 en woont in Boston. Komt elk jaar een paar keer naar haar dorp en haar dochter. De enige van haar acht kinderen die nog op het eiland woont.

Grootmoeder houdt niet van Boston. Het is er koud en gesloten. Ze komt gauw weer terug. Naar haar huis, haar thuis, haar Yasate. Dat vertelde ze me gisteren, op het plastic stoeltje voor de colmado. Net voor ze haar kont toonde aan haar nichtje, net na ze me vertelde over een merengue uit de jaren '60.
Grootmoeder wil hier sterven. In haar huis met mariabeeldjes en bloemen.

Colmado
Elk zichzelf respecterend Dominicaans gehucht heeft een colmado.
Yasate heeft er wel twintig.
Een toonbank in of aan een huis, daarachter rekken en schappen vol alcohol, sigaretten, zeep, brood en andere primaire levensbehoeften. Een klein erf ervoor. Of een stuk voetpad. Plastic stoelen, een dominotafel en -stenen. Veel mannen en een aantal vrouwen die een fles bier delen en kletsen.

Een van de twintig colmado´s van Yasate hangt vast aan mijn huis. Wordt gerund door mijn nieuwe broer Luis die met zijn gezin boven mijn nieuwe moeder en mij woont.

Daar dansen hier dagelijkse kost is, is ook muziek een primaire levensbehoefte. Salsa, Merengue, en de plaatselijke Bachata. Liefst zo luid mogelijk. Uit de boxen van de colmado. Hoort u me komen?
Ik kom thuis met de versste roddels en de hipste deuntjes. En hopelijk ook met een vermogen om door hels kabaal heen te slapen. Men doet hier namelijk aan ramen noch aan sluitingstijd.
Wel aan bomen met kokosnoten, daarentegen.

¡Llegué yo!
En daar was ze weer. In het land waar de zon altijd schijnt en de palmbomen altijd wuiven. Waar de elektriciteit het meestal niet doet (nu wel) en wegsignalering vrolijk genegeerd wordt. Waar de vuilniswagen stinkt bij het leven en de straten naar hitte ruiken. Waar vrouwenslipjes niet in de wasmand horen en WC-papier niet in de pot.
Daar was ze weer. Aan de andere kant van de oceaan van haar lief en haar lezer.
In Santo Domingo, señor.

Volgende week gaat ze naar Yasate. Voor de eerste keer in haar leven, om er vijf maanden te blijven. Haar informanten zeggen haar dat het dorp er als volgt uitziet:
'Een weg met aan beide kanten een paar huisjes.'
Het zal haar benieuwen.

Het kriebelt....
... wanneer ik zigzaggend tussen de dozen in mijn kamer luister naar zwoele reggaedeuntjes.
Dan kriebelt het, ja.